let’s start somewhere in the middle shall we?
Het was oktober 2019 toen ik Lisa Verbelen voor het eerst zag optreden in Amsterdam. In haar solo ALL. stond ze in een grandioos glitterpak in haar eentje op een klein podium. Met de onvoorwaardelijke ernst van een kind speelde ze een spel met woorden op stukjes papier. Verbelen had zichzelf een blokkendoos van woorden gegeven, om te sorteren, te combineren en te contrasteren. Aantrekkelijk geformuleerde gedachten over ‘ik’ en ‘jij’ en ‘wij’ ontstonden net zo snel als ze weer werden opgebroken. Uiteindelijk was het Verbelen die haar stille spel doorbrak met haar stem. De woorden kwamen rap en soepel, haar taal hield het midden tussen spoken word en persoonlijk proza. Taal die door de onnatuurlijke klanken van een synthesizer werd onderstreept. De esthetiek was onmiskenbaar BOG. (haar huiscollectief), maar dan brutaler, minder pastel, meer glitter, meer voluit jaren negentig. Het was een voorstelling die me recht tussen mijn ribben raakte.
you can almost feel the stone in your head, the immovable matter that binds you to bed
ALL. was een voorstelling over liefdesverdriet. Over jezelf aantreffen op een dieptepunt, en hoe je jezelf daar aan je eigen haren uit moet zien te trekken. En dat resoneerde nogal met de persoon die ik toen was en de toestand waarin ik verkeerde. Ik zag ALL. in de week dat een grote liefde voorlopig ten einde kwam. En zoals in periodes van verliefdheid alle popliedjes over jou en je lief gaan, kreeg nu ineens de zwaarte betrekking op mij en mijn pijn. Voor mij zag ik iemand staan die hetzelfde meemaakte. Iemand die begrijpt wat het is om alleen gelaten te worden. Iemand die de pijn kent van een ander die voor je ogen de luiken dichttrekt. Ik heb de tekst van de voorstelling altijd bij me gehouden en als een totempje in mijn kamer bewaard.
it’s not simple to forget you
ALL. was Verbelens tweede soloproject. Een tweede in een serie van pogingen om haar taal en muziek samen te brengen in een muzikale performance. De taal van Verbelen is catchy en doorspekt van goeie oneliners (tussen de alinea’s van deze tekst kun je de voorbeelden lezen). De synthesizers geven een artificiële warmte mee aan het werk, een klein geluidsfront dat kan uitgroeien tot een vervreemdende opzwependheid. Maar het (niet-)solo werk van Verbelen gaat verder dan een vormonderzoek. Haar thema’s zijn intiem: eenzaamheid, liefdesverdriet, bindingsangst. Maar via die thema’s lijkt Verbelen ook nog een blik op het leven te willen meegeven. Want ze begrijpt die niet vanuit een statisch beeld van zichzelf. In het werk zit een poging om te laten zien dat je altijd in staat bent om te veranderen, en eigenlijk ook een aansporing om dat ook eens te proberen.
you know the things are moving
ALL. was de eerste voorstelling van Verbelen die ik zag. Haar eerste solo ONE. uit 2017 heb ik niet gezien. 2017 beschouw ik voor het gemak even als voor mijn tijd , van Lisa Verbelen had ik nog niet gehoord. Op het afgelopen TheaterFestival in Brussel zag ik de derde voorstelling uit de serie. Sinds ik ALL. zag, was er vier jaar voorbij gegaan en ik keek uit naar het weerzien.
you’re not a stranger, but you’re strangely new
In TWO. is not a solo. betreedt Lisa Verbelen het podium samen met Hendrik Lasure. Met z’n tweeën staan ze op een klein podiumpje vol synthesizers en microfoons. Een voorstelling met de dramaturgie van een concert. Met nummers, kostuumwisselingen en tussen de spelers de chemie van een band. De overgangen zijn geleidelijk. Je valt van de ene sfeer in de andere. Zonder dat je het door hebt is het decor ineens veranderd, met doeken die uit zichzelf op en neer gaan en radicale wisselingen in licht. Kostuumwisselingen volgen elkaar snel op en merk je soms pas op als ze al een tijdje geleden gebeurd zijn. TWO. is een strak gecomponeerd concert dat continu in beweging is.
change can be something that is happening that you just don’t see
TWO. gaat verder waar ALL. ophield. Het is het verhaal van iemand die uit het gat weer terugkomt in de wereld. Terug in de wereld van liefde, daten en seks, van aanraking en aanvoelen. Ze bezingt de roekeloosheid waarmee je intimiteit aangaat, gewoon om het uit te proberen. Hoe ze liefdes en vrienden verloor. Dat ze ondanks de pijn nog altijd liever mét iemand is dan alleen. Met plezier gaat ze de onzekerheid tegemoet. De toekomst is donker en onzeker. Eerst was dat gegeven een bron van donkere gedachten. Voor de Lisa uit TWO. betekent het dat er nog een hoop te ontdekken is.
dark is the future and it’s the best the future can be
En ook nu trof het werk me. Weer relateer ik mezelf aan het werk en de teksten. TWO. gaat over de angst die met liefde gepaard gaat. De angst om samen te vallen met een ander, en jezelf daarin te verliezen. Omdat het gewoon zo fijn is om je te laten vallen in een liefde. Kun je verslaafd zijn aan liefde? Het is een vraag die zich in de week voorafgaand aan de voorstelling aan me had opgedrongen. En nu zat ik weer in de zaal bij Lisa met vochtige ogen een poging te doen om de zinnen te onthouden die rechtstreeks op mij van toepassing waren.
love to want you, not always want to love you
Hoe weet je of je veranderd bent? Een plotse verandering is gemakkelijk te herkennen. Maar hoe merk je een geleidelijke verandering op? Toen ik na vier jaar Lisa Verbelen weer zag, merkte ik dat ik een andere persoon was. Een andere persoon dan de gekwetste jongen met liefdesverdriet waarover u hierboven las. Niet alle verandering dient zich aan als een life changing moment . De meeste veranderingen die je doormaakt zijn geleidelijk. Het wordt pas duidelijk dat ze hebben plaatsgevonden wanneer je alweer in staat bent om achterom te kijken.
let time do it’s silly old trick
Het is gemakkelijk om te denken dat alles stilstaat. Dat we onveranderlijke wezens zijn met patronen en valkuilen die zich telkens in nieuwe gedaanten aan ons opdringen en waar we dan toch opnieuw in (ver)vallen. Zo vaak houden we onszelf voor de gek met de gedachte dat we niet veranderen. Dat het punt waarop we nu staan het einde is van onze ontwikkeling. De felheid van het verleden verblindt het zicht op de verandering die nog in het verschiet ligt.
all the bridges you’ve burned are bathed in light
Om jezelf te zien veranderen moet je soms terugkomen op dezelfde plek. Om precies te zijn: terugkeren op dezelfde plek, en ontdekken dat het niet meer dezelfde plek is, omdat je zelf veranderd bent. Een moment waarop je een nieuwe cirkel lijkt te gaan maken, maar de eindjes toch niet helemaal samenvallen. Zolang je maar vaak genoeg een cirkel trekt en hem net niet rond maakt, krijg je vanzelf een spiraal. In de openingswoorden van een lezing over haar werk (incarner une abstraction ) beschrijft choreograaf Anne Teresa de Keersmaeker de beweging van de spiraal die verder reikt dan dans.
You make a turn, you change, then you find yourself at the same place where you were at the beginning; but not at exactly the same place.
this is the story of the middle that looks like an end
Terug bij Lisa Verbelens TWO. was ik op dezelfde plek, maar toch ergens anders. ONE. , ALL. en TWO. zijn duidelijk projecten die in elkaars verlengde liggen. De werken grijpen naar elkaar terug in woord en stijl. Verbelen laat zo zien dat de boog die ze maakt staat gespannen over meerdere voorstellingen. De jaren tussen de voorstellingen worden zo ook onderdeel van het werk. Verbelen laat zien hoe zij is veranderd ten opzichte van haar vorige werk. Door zo persoonlijk te zijn nodigt ze de toeschouwer uit om de geleidelijke veranderingen ook in zichzelf op te merken. and if none of us knows, we’ll follow our heroes, or we can follow a random dog TWO. zag ik met de laatste versie van mezelf: het huidige eindpunt. En wat ik aantref, is iemand die heeft moeten leren loslaten, maar daar ook nog middenin zit. Ik heb moeten leren dat liefde ook krampachtigheid kan worden als je niet weet wanneer het tijd is om los te laten en bang bent om alleen te zijn. En dat maakt veel stuk, omdat het een ander geen andere keuze laat dan het maken van een harde breuk.
oh no, don’t melt to one with me
Tijdens het schrijven over de mogelijkheid van liefde zonder symbiose, is de ironie me niet ontgaan dat ik me nogal heb vastgeklampt aan het werk van Lisa Verbelen. Ik heb haar werk begrepen en willen definiëren vanuit mijn eigen invalshoek. Zo stellig als ik denk te weten waar haar werk over gaat: ‘dit gaat over liefdesverdriet, dit gaat over bindingsangst’. Je kunt jezelf schijnbaar ook uit liefde vastklampen aan een kunstwerk. In een citaat dat over-theaterschrijvers als Marianne Van Kerkhoven en Loek Zonneveld graag aanhalen, schrijft dichter Rainer Maria Rilke over de liefdevolle toeschouwer.
Kunstwerken zijn van een oneindige eenzaamheid en met niets zo weinig nader te komen als met kritiek. Alleen liefde kan ze omvangen, bewaren en recht doen wedervaren.
Dit citaat uit Brieven aan een jonge dichter is schitterend en misschien is het zelfs wel waar. Maar het verdient een kanttekening want liefde is niet zo onschuldig. Liefhebben kan idealiseren worden. Iemand beperken tot wat die persoon voor jou betekent, beklemt die ander en jezelf. Dat kan eigenlijk nooit liefde zijn.
somewhere on the road, where my eyes are meeting yours, this in-between thing grows
Liefde is durven zeggen tegen de ander: ‘je mag gaan, je bent vrij.’ En dat komt voort uit het liefdevolle besef dat je een ander nooit helemaal zult ‘omvangen’, dat er een deel van een ander is dat je altijd zal ontglippen. En wie het ongrijpbare wil liefhebben, moet het durven loslaten.
I wonder, how far from the beginning are we?
Wat: ALL.
Wie: Lisa Verbelen
Wanneer: 16 oktober 2019
Waar: Theater Frascati, Amsterdam
Wat: TWO. is not a solo
Wie: Lisa Verbelen
Wanneer: 14 september 2023
Waar: Beursschouwburg, Brussel