Met zijn vertolking van Eric De Volders Het Nijlpaard laat Felix Maesschalk zien dat hij in staat is om een zaal met weinig middelen voor zich te winnen. De beeldtaal is beperkt, maar de speelse Vlaamse vertelling van De Volder over een jongetje dat opgroeit bij zijn oma zet de verbeelding aan het werk.
Als de kleine Max naar zijn slapende grootmoeder staart verandert haar gezicht in een rotsachtig landschap. Ze is reusachtig geworden. Het jongetje beschrijft liefdevol maar eerlijk wat hij tegenkomt op zijn wandeling in dat grootmoederlijke landschap: korstmos op gehavende rotsen, de tekenen van de tand des tijds. Met zijn verbeeldingskracht weet het kleine ‘manneke’ te vatten wat het betekent om larger than life te zijn.
Dat ‘manneke’ wordt gespeeld door Felix Maesschalk (1998, MA Acteren RITCS) in zijn vertolking van Het Nijlpaard. In deze monoloog van beeldend kunstenaar, schrijver en theaterregisseur Eric De Volder (1946-2010) is een klein jongetje aan het woord die vertelt over het onstuimige leven van zijn oma. De Volder schreef het werk in 2003 voor ‘zijn’ toneelgroep Ceremonia, en in het bijzonder voor acteur Hendrik van Doorn.
In deze oer-Vlaamse vertelling volgen we de levensloop van grootmoeder Jantien gezien vanuit de ogen van het kleinzoontje dat bij haar opgroeit in het Vlaanderen van voor de tweede feministische golf. Maesschalk komt op in een gewaad dat hem soms doet voorkomen als Lawrence of Arabia, dan weer als Moeder Teresa. Die associaties blijken later te behoren tot de rijke fantasiewereld van het kleinzoontje dat zich heeft verkleed. De middelen die Maesschalk gebruikt zijn beperkt: voor een grote kerkkaars op een kandelaar vertelt hij het verhaal op een klein Perzisch tapijtje. Hier wordt een beroep gedaan op de kracht van de verbeelding, ook bij het publiek.
Maesschalk (als het jongetje) beschrijft oma als een vrouw die zich niet conformeert aan de voorgeschreven (katholieke) zeden. Aan de voordeur passeren de mannen af en aan, en vaak eindigt dat in een wilde vrijpartij. Niet zonder uitzondering komen die mannelijke passanten er echter slecht vanaf, door hun jaloezie tot waanzin en geweld gedreven verdwijnen ze weer uit grootmoeders leven. Haar kleinzoon vertelt het allemaal zonder afkeuring en vol verwondering.
De ronduit banale scènes uit het leven van grootmoeder krijgen door De Volders schrijfstijl een mythische kwaliteit. De taal van de Gentse schrijver is volks, archaïsch, poëtisch en plat tegelijkertijd. Maar bovenal is de taal in Het Nijlpaard door en door Vlaams. De teksten van De Volder bij tg Ceremonia kwamen al improviserend met zijn acteurs tot stand, het plezier van toen is nog terug te horen. Bekend werd zijn opdracht aan acteurs in repetities: te dansen met de schaduw van hun onderbewuste. Het zijn dan ook de onderbewuste lagen, de droombeelden en de archetypen die telkens naar boven drijven bij De Volder. In de familiegeschiedenis van Het Nijlpaard worden de personages geleid door hun seksuele driften, maar de dood en de waanzin zijn ook nooit ver weg. Droom en werkelijkheid lopen telkens door elkaar heen in de wereld van het kleinzoontje. Het is de poging van De Volder om als in een Griekse tragedie iets alomvattends te grijpen in het kleine universum van een familie. Dat alles speelt zich nu alleen niet af in een Grieks koningspaleis, maar aan een Vlaamse steenweg.
Door de vorm van een vertelling met beperkte middelen heeft Het Nijlpaard soms meer weg van een one man show dan van een theatervoorstelling. Maesschalk is een charmante acteur met veel jeugdige energie en spelplezier. Het levert een spraakwaterval op die naar adem doet happen en je laat verlangen naar wat vertraging. Momenten van rust zijn er eigenlijk alleen als het verhaal wordt onderbroken voor een slok water. In zijn eentje op het toneel houdt Maesschalk zich goed staande. Alle personages die tijdens het verhaal de revue passeren worden geestig door de acteur vertolkt. Daardoor weet hij het publiek een vol uur lang ononderbroken in zijn greep te houden.
Het is te prijzen dat een jonge theatermaker zich heeft willen wagen aan dit jongvolwassen Vlaamse repertoire. Des te meer omdat Maesschalk zich heeft laten begeleiden door Hendrik van Doorn, de speler voor wie Eric De Volder de tekst op het lijf schreef. Daarmee is deze geslaagde vertolking van Het Nijlpaard ook een overdracht tussen theatergeneraties.
Hoe sterk de performance van Maesschalk ook is, er blijft een vreemde afstand bestaan tussen de acteur en de verteller die hij speelt. Van een tekst die zo dicht op de huid van de acteur is geschreven, verwacht je dat de speler ook een persoonlijke relatie met het werk aangaat. Waar houdt de acteur op en waar begint het personage van de verteller? De prestatie van Maesschalk is knap, maar je zou ook willen weten wat zo’n jonge acteur drijft om nou precies deze familiegeschiedenis af te stoffen en op te voeren. Door het ontbreken van een zichtbaar persoonlijk engagement is deze uitvoering van Het Nijlpaard meer een (blinkend!) opgepoetst museumstuk dan een levend kunstwerk in ontwikkeling. Een tekst als deze verdient het om grondig toegeëigend te worden door de acteur die haar speelt.
Wat: Het Nijlpaard
Wie: Felix Maesschalk
Wanneer: zaterdag 29 juli 2023
Waar: Maritiem Instituut Mercator, Oostende